Pŵer natur: Sut mae natur yn ein hamddiffyn rhag llifogydd

Beth yw ‘Rheoli Llifogydd yn Naturiol’?

Mae Rheoli Llifogydd yn Naturiol yn defnyddio atebion sy’n seiliedig ar natur (prosesau naturiol) i ddal dŵr yn ôl, arafu llif dŵr ac amsugno dŵr yn y dirwedd. Mae’n golygu adfer tir gwlyb, plannu coed, adeiladu argaeau sy’n mân-ollwng, ailgysylltu afonydd â’u gorlifdir ac ati i gadw dŵr lle mae’n disgyn a lle na all creu difrod. Yn lle dibynnu ar walydd concrit a draeniau, gallwn ddefnyddio systemau natur i ddiogelu’n heiddo, ein ffyrdd a’n ffermydd.

Mae Rheoli Llifogydd yn Naturiol yn rhoi sylw arbennig ar gadw dŵr ym mlaenau’r dalgylch, i leihau’r llif i lawr yr afon a rhoi mwy o amser i gymunedau baratoi pan ddaw glaw trwm.

Dyma enghreifftiau o Reoli Llifogydd yn Naturiol:

• Defnyddio tir gwlyb fel sbwng anferth

• Defnyddio coed a pherthi (gwrychoedd) i ddal y glaw cyn iddo daro’r llawr

• Defnyddio dolydd blodau i wella’r pridd, fel bod dŵr yn treiddio trwyddo’n well

Ailgysylltu afonydd sy’n gorlifo â mannau diogel yn lle trefi.

Pam mae Bioamrywiaeth yn bwysig

Mwya’n y byd o amrywiaeth o blanhigion ac anifeiliaid sydd gennym, cryfa’n y byd yw’n systemau naturiol. Mae ardaloedd bioamrywiol:

• yn helpu pridd i amsugno mwy o ddŵr

• yn cynnal planhigion sy’n arafu llif y dŵr ffo ar y tir

• yn gartref i frogaod, pryfed ac adar sy’n cynnal ecosystemau cytbwys

• yn ymadfer yn gynt ar ôl stormydd a chyfnodau o sychder

O’i grynhoi felly, mae natur iach yn golygu amddiffyniad gwell rhag llifogydd.

Enghreifftiau go iawn yng Nghymru - Prosesau naturiol ar waith

Ledled Cymru, mae cymunedau a grwpiau cadwraeth yn dangos sut y gallwn, trwy weithio gyda natur, amddiffyn ein cartrefi, cynnal bywyd gwyllt a gwrthsefyll effeithiau newid hinsawdd. Mae Llywodraeth Cymru, Cyfoeth Naturiol Cymru ac Awdurdodau Rheoli Risg (RMA) yn gweithio gyda’i gilydd i wneud NFM yn norm, trwy gefnogi prosiectau sy’n dod â manteision i bobl a natur. Mae Llywodraeth Cymru’n ariannu nifer o RMAs yng Nghymru i Reoli Llifogydd yn Naturiol, i helpu cymunedau i wrthsefyll effeithiau llifogydd.

Lefelau Gwent: Gwlyptir sy’n gweithio

Lefelau Gwent yw un o dirweddau gwlyb pwysicaf Cymru. Mae’n estyn o Gaerdydd i Gasgwent. Mae gwaith adfer yno wedi:

• Ailgysylltu dros 30km o ffosydd (reens yw’r enw lleol arnyn nhw) i wella llif y dŵr a lleihau’r perygl o lifogydd.

• Helpu rhywogaethau prin fel y gardwenynen feinlais, y gornchwiglen a llygoden y dŵr i ddod ‘nôl a ffynnu ym mioamrywiaeth gyfoethog y gwlypdir.

• Creu lleiniau clustogi naturiol sy’n storio dŵr pan fydd glaw trwm gan helpu i ddiogelu cymunedau gerllaw rhag llifogydd.

Grwpiau lleol fel Ymddiriedolaeth Natur Gwent a Friends of the Gwent Levels sy’n arwain y gwaith, gan gyfuno adfer cynefinoedd ac addysgu a ennyn diddordeb y cyhoedd.

Ceredigion: Coed ar lannau Afon Teifi

Yng Ngheredigion, mae ffermwyr a grwpiau cymunedol yn plannu coed ar lan afonydd fel Afon Teifi i:

• Sefydlogi’r glennydd a lleihau erydiad gan stormydd.

• Arafu llif y dŵr dros wyneb y tir, i atal llifogydd sydyn.

• Creu coridorau bioamrywiol cysgodol sy’n gartref i’r dyfrgi, glas y dorlan a phryfed peillio.

Mae prosiectau fel Llwybr Dyfrgwn Aberteifi wedi gweddnewid glan afon y dref i fod yn lle gwyrdd i bobl a natur, yn sgil plannu blodau gwyllt, creu mannau chwarae naturiol a gwella’r cysylltiadau â’r llwybrau ar lan yr afon.

Sir Fynwy: Arafu’r llif yn nalgylch Afon Wysg

Dingestow Estate (Old Lands):
Yn Dingestow Estate yn Llanddingad, ar ôl cynnal asesiadau a gwaith modelu o’r safle, gwnaeth JBA Consultants ddatblygu cynigion ar gyfer Rheoli Llifogydd yn Naturiol a gweithio gyda Chyngor Sir Fynwy i gynnal y cynllun. Gorffennwyd y gwaith ym mis Medi 2024, gan greu:

• 14 pwll dŵr

• 4 pwll dwr tymhorol

• 5 argae sy’n gollwng

• 1 pwll glaw

Gyda’i gilydd, mae’r nodweddion yn gallu storio rhyw 3,300 metr ciwbig o ddŵr. Mae’r arwyddion cyntaf yn dangos bod y mesurau’n gweithio yn unol â’r bwriad.

Lower Gockett Farm:
Gan gydweithio’n glos â pherchennog y tir, datblygodd Cyngor Sir Fynwy nifer o nodweddion Rheoli Llifogydd yn Naturiol, a’u darparu mewn dau gam. Roedd Cam 1 yn cynnwys argaeau sy’n gollwng, stwffio gwlïau, pyllau dŵr glaw dros dro a phyllau tymhorol i ddal dŵr ffo. Datblygwyd y gwaith hwn yng Ngham 2:

• Stwffio rhagor o gwlïau

• Argaeau sy’n gollwng

• Argae fawr

• Lagŵn o bren i ddal dŵr ffo

Cynhaliodd Tirwedd Genedlaethol Dyffryn Gwy ddiwrnod o hyfforddiant a chodi ymwybyddiaeth am Reoli Llifogydd yn Naturiol ar y fferm, gan ddod â chontractwyr, perchenogion tir a rhanddeiliaid ynghyd i weld y gwaith oedd wedi’i wneud.

Ydych chi am helpu? Dyma sut

Does dim angen ichi fod yn wyddonydd na pherchen ar dir i wneud gwahaniaeth. Dyma ffyrdd syml ichi ddefnyddio natur i amddiffyn rhag llifogydd:

• Plannwch goeden neu berth (gwrych)
  Gall hyd yn oed un goeden arafu’r glaw a chynnal adar a phryfed.

• Plannwch flodau gwyllt
  Maen nhw’n gwella’r pridd, yn denu pryfed peillio ac yn helpu’r dŵr i ddraenio’n naturiol.

• Crewch wlyptir neu bwll bach

  Gwych ar gyfer brogaod, gweision y neidr ac am amsugno dŵr!

• Ymunwch â grŵp natur lleol

  Helpwch i adfer cynefinoedd, monitro bywyd gwyllt a glanhau afonydd.

• Siaradwch dros natur
  Cefnogwch atebion sy’n seiliedig ar brosesau naturiol yn eich cymuned a chynlluniau lleol.

Nid rhywbeth i’w edmygu yn unig yw natur - mae natur yn ein hamddiffyn. Trwy adfer bioamrywiaeth, rydyn ni’n adeiladu Cymru gryfach, mwy diogel a gwyrddach. Gadewch i ni weithio gyda’n gilydd a gadael i natur wneud yr hyn mae’n wneud.